Warszawa za panowania Jana III Sobieskiego

X.

Od czasu, gdy elekcje królów odbywać się za­częły pod Warszawą, stolica, przy obiorze każdego nowego monarchy stawała się areną namiętnych za­pasów politycznych, a zarazem ofiarą wszelkiego ro­dzaju gwałtów i bezpraw.

Przy obieraniu Michała Korybuta warszawianie mieli przedsmak prawdziwego piekła. Nie tylko, że tłumy wyborców, których do stu tysięcy liczono, ani w dzień, ani w nocy spać żadnemu mieszczaninowi nie dawały, ale jeszcze przyczyniły się do wybuchu gwałtownego pożaru. Gdy zaś płomienie domy ob­jęły tłum, zamiast gasić je, rabował. Wymowne o tem zapiski znajdują się w „Rewizyi Gospod Starej Warszawy“ z roku 1669 (rękopis).Wy- mowne i bolesne!

Rządy Michała Korybuta, pod wszystkimi wzglę­dami nijakie, nie zapisały się w kronice Warszawy niczem ważniejszem. Chyba wspomnieć koronację królowej Eleonory, arcyksiężniczki austrjackiej—ob­rzęd nowy dla naszego miasta, gdyż wszelkie koro­nacje odbywały się doówczas w Krakowie.

Po rycerskiej pamięci królu Sobieskim, otrzy­mała Warszawa kilka pamiątek pięknych i urokiem poetycznym owianych—z których wszakże żadna do­nioślejszego znaczenia nie posiada. Najpiękniejszą i najpoetyczniejszą pamiątką by­ła niewątpliwie: chorągiew turecka z pod Wiednia, u stropu kościoła S. Jana zawieszona. Oddawna zre­sztą już jej tam niema.

Król Jan blasku nowego Warszawie nie do­dał—owszem poniekąd ujął go nawet. Przez zbudo­wanie pięknego pałacu w Wilanowie i zamieszkanie w nim całej rodziny królewskiej, ognisko życia sto­łecznego przeniesione zostało poza mury, ze szkodą dla śródmieścia.

Prócz chorągwi tureckiej, otrzymała Warszawa jeden tylko skromny pomniczek, mający przypomi­nać potomnym „wiktorję“ wied-eńską. Dotąd ten pom­niczek istnieje i wznosi się w jednym z najwydat­niejszych punktów miasta — a przecie nawet między warszawianami niewielu znajdzie się takich, którzy o właściwem jego przeznaczeniu wiedzą. Ową pamiątką zapomnianą jest figura Matki Bo­skiej na Przedmieściu Krakowskiem, ongi przed do­mem Malcza (gdzie zaczynało się Wązkie Przedmie­ście Krakowskie), a dziś na wstępie do skweru, stojąca. Wystawił tę figurę Bellotti, architekt włoski, w Warszawie osiadły, w roku tryumfu Wiedeńskie­go, a zarazem dla uczczenia tego tryumfu.

Trzy zgromadzenia zakonne przybyły za So­bieskiego Warszawie. Król sprowadził Kapucynów, Karmelitów Bosych, królowa — Sakramentki. Dla pierwszych i dla drugich wzniesiono kościoły wraz z klasztorami przy ulicy Miodowej i na Lesznie; Sa­kramentki osiadły w Rynku Nowego Miasta.

Królowa, dogadzając zarazem swym praktycz­nym upodobaniom i zabiegom, wzniosła w środku miasta olbrzymi Bazar, z wynajmowanymi kupcom sklepami. Ruch panował w nim nadzwyczajny; sprze­dawano niemal wszystko, czego na rynek targowy dostarczyć mogły: Zachód i Wschód. Bazar, od imie­nia założycielki nazwano: „Marywil“ (Marie-ville). W pierwszej połowie zeszłego wieku rozebrany. Wznosił się na dzisiejszymi placu Teatralnym, po tej jego stronie, która dotyka ulic Bielańskieji Wierzbowej.

Imię królowej zachowało się także w nazwie pałacyku myśliwskiego, zbudowanego za miastem, który otrzymał miano „Marymont“ (Marie-mont).

Wszyscy kronikarze owych czasów stwierdza­ją nadzwyczajne za czasów Sobieskiego rozpanosze­nie się francuzów. Zachęcani i popierani przez królowę, która nigdy duchem z przybraną ojczyzną ze­spolić się nie mogła, garnęli się tłumnie pod jej skrzy­dła opiekuńcze.

Za tego panowania zwrócono nareszcie uwagę na rozpaczliwy nieład w wewnętrznem gospodar­stwie miasta, na błoto zatapiające ulice, na opłakany stan bruków, kanałów, wodociągów. Zawiązała się Komisja, mająca w tem wszystkiem ład zaprowadzić. Losy jej, niestety, były losa­mi wielu naszych dobrych chęci i pięknych zamiarów.

Za Sobieskiego ta potrzebna instytucja czynno­ści nie rozpoczęła. Gdy zaś, na samym schyłku wie­ku XVII, przezwawszy się „Komisją brukową“, za­brała się wreszcie do roboty, przyszły rozruchy wo­jenne skrępowały ją i obezwładniły.

Przejdź dalej >>

Powyższy tekst stanowi fragment przedwojennego przewodnika po Warszawie: Warszawa dawna i jej pamiątki : przewodnik historyczno-pamiątkowy, Gomulicki, Wiktor (1848-1919), Spółka Drukarzy”, 1916 (Warszawa : Fr. Bogucki)